امام صادق علیه السلام در بیانی نورانی در مقام تنظیم رابطه انسان با نفسش به مردی فرمود :

« اجْعَلْ نَفْسَکَ عَدُوّاً تُجَاهِدُهُ »[1]  نفست را همانند دشمنی که با او به پیکار برخاسته ای قرار ده !

این جا سوالی مطرح می شود که مگر نفس جزئی از وجود انسان و شأنی از شئون او نیست؟! پس مجاهده و مبارزه با او چه معنایی دارد ؟

در حدیثی از  امیر المومنین علی علیه السلام وارد شده که :

«الْعَقْلُ‏ صَاحِبُ‏ جَیْشِ‏ الرَّحْمَنِ‏ وَ الْهَوَى قَائِدُ جَیْشِ الشَّیْطَانِ وَ النَّفْسُ مُتَجَاذِبَةٌ بَیْنَهُمَا فَأَیُّهُمَا غَلَبَ کَانَتْ فِی حَیِّزِهِ»[2]عقل و خرد ، فرمانده لشکر الهى است و هوای نفس ، فرمانده لشکر شیطان است . نفْس ، در میان این و آن ، سرگردان است. پس هر کدام پیروز گردد ، [ نفْس ]در اختیار آن خواهد بود .

همان گونه که در حدیث مذکور است ارتباط نفس نسبت به قوای رحمانی و شیطانی مساوی است ، لذا اگر انسان بند نفس را رها نمود تا این که در دام شیطان بیافتد ، آن لعین در مملکت جان آدمی بواسطه همان نفس کنترل تمامی شئون ادراکی  و علمی انسان را بدست گرفته و نفس شیطانی که نماینده شیطان در وجود آدمی است او را به سوی اعمال ناشایست بر می انگیزاند.

وقتی که شیطان با این ابزار قوی در جان آدمی نفوذ کرد ، مملکت وجود او سنگری مستحکم و نفوذ ناپذیر برای شیطان و اعوان و انصارش می شود .

در این هنگام آدمی باید در مملکت جان خود جنگی عظیم برپا نماید تا افسار نفس را از دست آن ملعون ها پس گرفته و به لشگریان الهی بازگرداندش .

به همین دلیل امام علیه السلام فرمود :

« اجْعَلْ نَفْسَکَ عَدُوّاً تُجَاهِدُهُ »نفست را همانند دشمنی که با او به پیکار برخاسته ای قرار ده

 تا اولاً بفهماند نفسی که به دست سپاهیان شیطان اسیر شده است را تنها با جنگی عظیم و جَهدی دائمی می توان آزاد ساخت .

و ثانیاً سخت ترین جنگی که در عالم هستی وجود دارد جنگ با عالم درون خود است همین امر است که موجب شده است مبارزه با هواهای نفسانی را « جهاد اکبر » بنامند .

────────────────────────────

[1]  (وسائل الشیعة، ج‏15، ص: 162، الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 2 ، ص: 454 )

[2] (غرر الحکم ، ص 119، ح 2099 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 64 ح 1650 .)