خدای متعال راه دقیق ساختن آینه ای که با آن بتوانیم خدا را در وجود خود به نمایش در آوریم به وسیله انبیاء الهی و اوصیاء ایشان برای ما بیان نموده است و بر ماست که دامن همت بر کمر زده و هم چون طبیبی دَوّار شبانه روز در پی اصلاح امور قلبمان باشیم تا آن که با عمال صالحه و پاسبانی از نفوذ خرابی ها آن چنان به او جلا دهیم که خدا نماشود .

از این رو  امام صادق علیه السلام فرمود :

«إِنَّکَ قَدْ جُعِلْتَ طَبِیبَ نَفْسِکَ وَ بُیِّنَ لَکَ الدَّاءُ وَ عُرِّفْتَ آیَةَ الصِّحَّةِ وَ دُلِلْتَ عَلَى الدَّوَاءِ فَانْظُرْ کَیْفَ قِیَامُکَ عَلَى نَفْسِکَ.» [1]

«تو طبیب خود قرار داده شده ای و بیماری برای تو روشن و آشکار گردیده است و نشانه تندرستی و سلامت را دانسته ای و بر داروی دردت نیز راهنمایی شده ای ،پس بنگر که چگونه به کار نفس خویش می پردازی .»

اصول اساسی شناختن بیماری های قلب و راه درمان آن ها تماما در تعلیم الهی از آیات و روایات بیان شده است تا انسان را آماده خدا نما شدن کنند لذا باید قدم به قدم پا جای پای رسول اکرم صلی الله علیه و آله که خود آینه ای تمام نما برای خدای متعال هستند بگذاریم تا ما نیز مثل ایشان شویم .

 پاسبان حرم دل شده‌ام شب همه شب            تا در این پرده جز اندیـشـه او نگـذارم

[2]

این مجال برای درمان تمام درد های معنوی جای مناسبی نیست ، اما آن چه که لازم است ذکر شود این است که شناخت بیماری های نفس و روح آدمی از ظرافت های بسیاری برخوردار است ، همان اندازه که نفس  و  روح آدمی نسبت به جسم او از سعه و گستردگی بیشتری برخوردار است به همان اندازه نیز آفات و بیماری های آن بیشتر بوده و درمان آن از صعوبت های بیشتری برخوردار است علاوه بر آن تشخیص و شناختن آنها نیز نسبت به سایر بیماری های انسان دشوار تر است .

هم چنین باید دانست درمان بیماری های نفسانی  و روحانی همانند بیماری های جسمانی نیست که به محض بروز علائم اولیه بیماری بتوان به طبیب رجوع نموده و خود را در اختیار او گذاشت تا او هم بیماری را شناسایی و هم درمان کند بلکه در مسائل معنوی بر هر شخص لازم است که خود طبیب جان خود باشد و بعد از شناسایی اولیه بیماری برای دریافت نسخه درمان به طبیب رجوح کند 

چرا که اولا هیچ کسی غیر خود انسان به صورت همه جانبه از تمامی زوایای وجود خود اطلاع ندارد لذا جز خود او کسی  نمی تواند دردهایش را شناسایی نماید به همین دلیل خدای متعال فرمود :

﴿ اَلْإِنْسانُ عَلى نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ﴾ [3] انسان خودش از وضع خود آگاه است،

انسان قوی ترین ابزار رصد علام درون خود را در اختیار دارد لذا هیچ کسی مانند خود او نمی تواند بیماری های درونی اش را تشخیص دهد .

گذشته از این امر بر طالب سعادت بعد از این که بیماری های معنوی خود را شناسایی و تشخیص داد لازم است که درمان آن را نیز بدست آورد ، یعنی باید به طبیبانی که نسخه درمان بیماری های معنوی را بیان کرده اند رجوع کرده و دردی را که کشف نموده را به ایشان بیان کند و از ایشان برای درمان خود نسخه ای بگیرد . پس از آن لازم است که دائما و در تمامی حالات کشیک نفس خویش را بکشد و در استعمال و بکار بردن درمان ها نهایت تلاش را به کار ببرد تا آن که بهبودی حاصل شود .

بنابر این سِرّ این کلام امام صادق علیه السلام در صدر بحث روشن شده که فرمود :

«إِنَّکَ قَدْ جُعِلْتَ طَبِیبَ نَفْسِکَ » یعنی تو طبیب جان خود قرار داده شده ای ،

البته اصلی ترین راه تشخیص بیماری های روحی که مربوط به عالم درون انسان است مراقبه و محاسبه دائمی بر اساس تعالیم انسانهای کامل است ، یعنی باید دستورات اخلاقی معرفتی انبیاء و اولیاء الهی را محور رفتار های خود قرار داده و تا می توانیم خود را بر آنها عرضه کنیم و هر جا که مشاهده کردی خلاف آن ها رفتار کرده ایم بدانیم که یک جای کار مشکل دارد ! این همان بیماری معنوی است که باید در صدد درمان آن باشیم .

────────────────────────────

[1] (وسائل الشیعة، ج‏15، ص: 161، الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 2 ، ص: 454 )

[2] (دیوان حافظ -غزل شماره 324)

[3] (سوره قیامة، آیه 14)