یکی ازملزومات تهذیب اخلاق و اصلاح امور حیات آدمی محاسبه و مراقبه می باشد ، مراقبه عبارت است از کشیک نفس کشیدن به منظور این که کار ناشایستی از او سر نزند و محاسبه عبارت است از حساب  و کتاب کشیدن از نفس به عبارت دیگر ارزیابی نفس را محاسبه و پاسبانی از او را مراقبه می گویند .

برخی با خود می گویند این که ما دائما در طول روز یا در ساعتی خاص اعمالی که انجام داده ایم را به یاد آورده و از ذهن بگذرانیم به خودی خود چه تاثیری در اصلاح امور ما خواهد داشت ، با این که تنها اموری در حیات انسان تاثیر دارند که اثری عینی با خود به همراه داشته باشند در حالی که محاسبه تاثیری عینی در انسان ندارد ؟

در جواب باید گفت که ما انسانها از این نکته غافل هستیم که در عالم هستی تنها نیستیم ! قدرتی متعالی و حافظی حکیم درهمه حال با ما بوده و خود وعده داده که

 « اَلَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اَللّهَ لَمَعَ اَلْمُحْسِنِینَ »[1] 

 و آنها که در راه ما (با خلوص نیّت) جهاد کنند، قطعاً به راه‌های خود، هدایتشان خواهیم کرد؛ و خداوند با نیکوکاران است.

محاسبه و مراقبه ظاهری در واقع تلاشی برای فهمیدن عجز و ناتوانی ما در اصلاح امور خودمان است و وقتی که فهمیدیم از اصلاح امور خود عاجزیم و برای رسیدن به خدا هیچ قدرتی جز آن ذات مقدس نمی تواند ما را یاری کند و از خود مایوس شدیم در این هنگام است که نصرت خدای متعال شامل حال ما شده و راهی برای فرار از مشکلات و گرفتاری ها برایمان می گشاید .

روزی با خود می گفتم که چرا هر اندازه که تلاش می کنم ره به جایی نمی برم و هیچ موفقیتی بدست نمی آورم ! خیلی ناراحت و افسره بودم ، به سراق کتاب مصباح الهدی که آقای طیب در آن به جمع آوری برخی کلمات حاج اسماعیل دولابی پرداخته است رفتم و از حاج اسماعیل کمک خواستم ، آخر یکی از شاگردان ایشان به خودم گفته بود ، « من از ایشان شنیدم که فرمود هر کس که مشکلی داشته اگر به مصباح الهدی رجوع کند باذن الله راه حل مشکلش را می یابد » 

من هم فاتحه ای به روح حاج اسماعیل هدیه کردم و صقحه از آن کتاب را انتخاب کردم ، در عین ناباوری و تعجب عجیب دیدم که فرموده بود :

« هنگامی که از خود مایوس شدی نصرت خدا می آید ، پیامبران هم این گونه بودند ، خود خدای متعال داستان ایشان را این گونه بیان می کند :

 « حَتّى إِذَا اِسْتَیْأَسَ اَلرُّسُلُ وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ قَدْ کُذِبُوا جاءَهُمْ نَصْرُنا فَنُجِّیَ مَنْ نَشاءُ » [2]

(پیامبران به دعوت خود، و دشمنان آنها به مخالفت خود همچنان ادامه دادند) تا آنگاه که رسولان مأیوس شدند، و (مردم) گمان کردند که به آنان دروغ گفته شده است؛ در این هنگام، یاری ما به سراغ آنها آمد؛ آنان را که خواستیم نجات یافتند!

این جا بود که فهمیدم همه مشکلات من در این است که فکر می کنم ، تنها خودم همه کاره هستیم  و مشکل همه انسانها هم همین است اما بسیاری از افراد این را نمی دانند و مراقبه و محاسبه برای این است که ما به همین نکته معرفت عمیق پیدا کنیم و وقتی فهمیدیم خدای متعال در های رحمتش را به روی ما گشوده و یاریمان می کند و از گرداب مشکلات و گرفتاری ها نجاتمان می دهد

پس بیایید روزی ولو یک دقیقه به کارهای روزانه مان و خطاهایی که در آن انجام داده ایم فکر کنیم و در قبال آن ها از خدای متعال یاری بخواهیم ، بگوییم خدایا من می دانم که کار اشتباهی انجام داده ام تو نیز می دانی و من می دانم که بدون عنایت تو نمی توانم آن را ترک کنم ، پس عنایتی به من کن !!

────────────────────────────

[1] (سوره عنکبوت ، آیه 69)  

[2 ] (سوره یوسف ، آیه 110)