حقیقت عالم انسان بر این اساس سرشته شده است که اعمال او بر اساس دانسته هایش صورت می گیرند ، یعنی افعال انسان تابع دستوراتی هستند که از قوه عاقله او صادر و تبدیل به اراده شده اند و بعد از آن است که انگیزه ای در وجود او شکل گرفته و منجر به صادر شدن فعلی از او می شود ، به همین مطلب اشاره دارد قول رسول اکرم صلی الله علیه و آله که فرمود :

«العِلمُ إمامُ العَمَلِ و العَمَلُ تابِعُهُ » [1]  علم ، پیشواى عمل است و عمل پیرو آن.

و بعد آن که فعلی این چنین از انسان صادر شد آثار آن حیات مادی و معنوی او را تحت تاثیر قرار می دهد . 

بنابر این باید گفت که حیات آدمی تابع دانسته های اوست و در صورتی حیات او طیب شده و تضمین کننده سعادت دنیا و آخرت او می شود که دانسته ها و دارایی های نظری او که زیربنای اعمال او هستند ، سالم و طیب شوند .

این جاست که در لسان حکماء مشهور است که می فرمایند :

« علم و عمل ، جوهر و انسان ساز اند »    

         بلى علمست که انسان ساز باشد         مـر او را هـم عمـل دمساز باشد

 چـو علـمـنـد وعـمـل بـانـى انسـان        هرآنکس هرچه خود را ساخت هست آن

لذا باشد قیامـت با تو هشدار         قیامت را برون از خود مپندار

[2]

باید دانست که علم و عمل با نفس انسان اتحاد وجودى دارند و مَثَل علم و عمل نسبت به نفس آدمی همانند نسبت آجر و سیمان در رابطه با دیوار است که وجود دیوار چیزی جز همان آجر و سیمان نیست ، علم و عمل نیز این گونه اند که نفس آدمی چیزی جز علم و عمل او نیست .

 علم آدمی همانند پدری است که انسان از صلب او زاده می شود و بواسطه آن راه تعالی به رویش باز می شود که امام صادق  علیه السلام می فرمایند:

« اجْعَلْ عِلْمَکَ وَالِداً تَتَّبِعُهُ » [3] علمت را همچون پدری که باید از او پیروی کنی قرار ده !

بنابر این بر هر که قصد پیمودن پله های تعالی تا رسیدن به مقام قاب قوسین او ادنی را داشته و آرزوی جوار قرب الهی را در سر می پروراند لازم است در تا جان دارد در مسیر فهم علم سالم و کامل و عمل به آن تلاش کرده و همانند بنّایی ماهر مملکت وجود خویش را برای ابدیت بسازد .

یکی از کتاب های مهم در علم اخلاق که تاثیر بسزایی در مهذب شدن آدمی دارد کتاب جامع و شریف «معراج السعادۀ» می باشد که به بحث  وبرسی اکثریت مباحث مهم در علم اخلاق و خودسازی پرداخته است و جای دارد در برنامه مطالعاتی طالبان سعادت جای گیرد .

خوشا به حال آنان که خود را ساختند .

────────────────────────────

[1] (الأمالی (للطوسی)، النص، ص: 488)

[2] (دفتر دل -علامه حسن زاده آملی )

[3] (وسائل الشیعة، ج‏15، ص: 162، الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 2 ، ص: 454 )