امیرالمؤمنین علی _{(علیه السلام)}
«بنده خدا تا دروغ را چه به شوخی و چه به جدی ترک نکند مزه ایمان را نخواهد کشید.»₍₁₎

روحیه گمراه کردن و یا سرکار گذاشتن دیگران با گفتار و رفتار دروغ برای هر هدفی هم که باشد پسندیده نیست، چه برای شوخی و خنده باشد و بدتر از آن چه برای اذیت و آزار باشد.

همانطور که زبان انسان وظیفه چشیدن مزه‌ها از ترش و شیرین را بر عهده دارد، قلب و روح انسان هم اگر سالم باشد وظیفه چشیدن مزه غذاهای معنوی را برعهده دارد، مزه دعا و مناجات با خدا ، مزه ایمان و توکّل بر خدا، مزه قرآن خواندن و دست‌گیری از دیگران.

انسانی که قلبش از آزار و اذیت و سرکار گذاشتن دیگران چه به شوخی و چه به جدی لذّت ببرد نشان از مرض قلبی دارد و اینچنین قلبی طبق بیان حدیث شریف قابلیّت چشیدن مزه ایمان را نخواهد داشت.

پاورقی
1-کافی، جلد2، صفحه230

اصلاح بین مردم و اصلاح نگاه مردم نسبت به یکدیگر اتفّاقی است مبارک که حتّی اگر برای ایجاد الفت و مهربانی در دل‌ها به بهای سخن نادرست گفتن هم انجام شود، طبق بیان روایات دروغ‌گویی محسوب نخواهد شد.

وقتی ما از ذکر خیری که برای کسی شده است به او خبر می‌دهیم بذر محبّت و دوستی را کاشته‌ایم و زمینه بسیار خوبی برای نادیده گرفتن ناراحتی‌ها و کدورت‌ها فراهم کرده‌ایم.

امام صادق_{(علیه‌السلام)}
«اَلکَلامُ ثَلاثَةٌ: صِدقٌ و َکِذبٌ و َإِصلاحٌ بَینَ النّاسِ قالَ: قیلَ لَهُ: جُعِلتُ فِداک مَا الصلاحُ بَینَ النّاسِ؟ قالَ: تَسمَعُ مِنَ الرَّجُلِ کَلاما یَبلُغُهُ فَتَخبُثُ نَفسُهُ، فَتَلقاهُ فَتَقولُ: سَمِعتُ مِن فُلانٍ قالَ فیکَ مِنَ الخَیرِ کَذا و َکَذا، خِلافَ ما سَمِعتَ مِنهُ»
«سخن سه گونه است: راست و دروغ و اصلاح میان مردم به آن حضرت عرض شد: قربانت اصلاح میان مردم چیست؟ فرمودند: از کسی سخنی درباره دیگری می شنوی که اگر سخن به گوش او برسد، ناراحت می شود. پس تو آن دیگری را می بینی و برخلاف آنچه شنیده ای، به او می گویی: از فلانی شنیدم که در خوبی تو چنین و چنان می گفت»

کافی(ط-الاسلامیه) ج2، ص341، ح16

فریب‌کاری و بر علیه منافع و احساسات مردم و بر ضد مردم عمل نکردن هنری است که با خودسازی و ترک دروغ‌گویی شروع می‌شود و با خیرخواه شدن و به نفع و صلاح مردم عمل کردن ادامه پیدا می‌کند.

کمترین مرتبه و اولین مرحله‌ای که می‌توان برای انسان در راستای انسان شدن تصوّر کرد راستگویی و صداقت در گفتار است، بطوری که اگر بنا شد انسان زبان باز کند و سخن بگوید به دروغ و نفاق سخن نگوید.

متأسفانه بسیاری از مردم نفاق و دورویی و مکر و خدعه را یک امتیاز برای خود می‏شمارند و به آن نام «زرنگی» می‏دهند، صداقت و صراحت و یک‌رویی را از کم‌شعوری می‏شمارند، گمان می‏کنند که با مکر و خدعه و نفاق بهتر می‏توان با عوامل حیات هماهنگی کرد و پیش رفت، غافل از اینکه طبع عالم بر درستی و صداقت است، آن کس که با خدا مکر کند خداوند فوق همه مکرکنندگان است.(1)

در قرآن کریم از راستی و صداقت کم سخن به میان نیامده و ما باید بدانیم که مکر و نیرنگ و نفاق با همه پیشرفت‌ها و کارگشایی‌هایی که می تواند داشته باشد، موقّت و محکوم به شکست است و طبق اراده پروردگار روزگار بساط نیرنگ و دورویی را درهم خواهد پیچید و شیشه نفاق را خواهد شکست.

فردا که پیشگاه حقیقت شود پدید

شرمنده رهروی که عمل بر مَجاز کرد

امّا بر خلاف این سخن و عقیده اشتباه  بسیاری از مردم که نفاق و دورویی را زرنگی و آنرا برای خود یک امتیاز می‌دانند، باید گفت که دروغ‌گویی از ترس و یا طمع شروع می‌شود، ترسی به جهت از دست دادن منافع شخصی و یا طمعی به جهت به دست آوردن منافع و سود بیشتر و این در حالی است که طبق وعده خداوند چرخ روزگار نه آن سودی که به دروغ حفظ شده است را برای صاحبش نگه خواهد داشت و نه آن منفعتی که بدست آمد را برای صاحبش گوارا و مایه آرامش خواهد کرد.

امیرالمؤمنین‌علی_{(‌علیه‌السلام)}
«لَوْ تَمَیَّزَتِ الْأَشْیَاءُ لَکَانَ الصِّدْقُ مَعَ الشَّجَاعَةِ وَ کَانَ الْجُبْنُ مَعَ الْکَذِب»₍₂₎
«اگر خصلت ها از یکدیگر متمایز و جدا شوند، هر آینه راستی با شجاعت باشد و بزدلی با دروغ»


پاورقی
1-مجموعه‏آثاراستادشهیدمطهری، ج‏22، ص: 210
2-تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 219 ، ح 4349

رسول‌اکرم_{(صلی‌اللّه‌علیه‌واله)}
«اَلْجَمالُ صَوابُ الْقَوْلِ بِالْحَقِّ»₍₁₎
«جمال، به سخن حق گفتن است»

وقتی فریب و دروغ در بین مردمی ارزش شد و مردم در عین حالی که به زشت بودن این کار اعتراف می‌کنند، ولی باز خودشان را ناتوان‌تر از آن می‌بینند که بتوانند سالم زندگی کنند، آنگاه طبق روایات هر کس که زندگی با صداقت و سالم را انتخاب کند همانند ستاره‌ای که در وسط آسمان تاریک برای اهل زمین خود نمایی می‌کند برای اهل آسمان خودنمایی خواهد کرد و صحنه‌های زیبایی از انسانیّت را برای آسمانیان رقم خواهد زد.

پاورقی
1-کنــزالعمال، 6853

امیرالمؤمنین‌علی_{(علیه‌السلام)}
«إِلْزَمِ الصِّدْقَ وَ إِنْ خِفْتَ ضَرَّهُ فَإِنَّهُ خَیْرٌ مِنَ الْکِذْبِ الْمَرْجُوِّ نَفْعَهُ»₍₁₎
«ملازم راستی باش اگر چه از زیان آن بترسی زیرا زیان راستی از سود و منفعت مورد امید دروغ بهتر است»

چشم‌ظاهر بین ما که در بسیاری از اتفاقات و تحولاّت بیشتر از جلوی چشمش را نمی‌بیند و با همان نگاه سطحی وقایع و رویدادها را تجزیه و تحلیل می‌کند، کاملاً طبیعی است که وقتی کسی را ببیند که با دروغ و نیرنگ ثروت‌اندوزی می‌کند و بالا می‌رود، قلبش را از یاد خدا خالی کند و حسرت موقیعت و منزلت شخص فریب‌کار و دروغ‌گو را بخورد و از این نکته غفلت بورزد که این صعودی است برای سقوط یا در این دنیا و یا در آخرت.

وقتی دروغ‌گو و منافق رسوا شود و تمام مردم و سیستمی که فریب او را خورده بودند پشتش را خالی کنند و او هم با همان سرعتی که بالا رفته بود سقوط کند، در این لحظه تمام آن افرادی که در زمان صعود دروغ‌گو، حسرت زندگی و موقیعت اجتماعی او را می‌خوردند، وقتی شاهد این سقوط شدند، با تمام وجود خدایشان را شکر خواهند کرد که سهمشان از زندگی بیشتر از صداقت، نیّت پاک و کسب حلالشان نبوده است.

پاورقی
1-غررالحکم، 2/194

امیرالمؤمنین‌علی_{(علیه‌السلام)}

«إِلْزَمِ الصِّدْقَ وَ إِنْ خِفْتَ ضَرَّهُ فَإِنَّهُ خَیْرٌ مِنَ الْکِذْبِ الْمَرْجُوِّ نَفْعَهُ»₍₁₎
«ملازم راستی باش اگر چه از زیان آن بترسی زیرا زیان راستی از سود و منفعت مورد امید دروغ بهتر است»

منافع دنیایی و سودهایی که در بعضی از موارد آنرا در یک قدمی خود حس می‌کنیم و تنها فاصله ما با آن سود فقط یک دروغ است بهترین زمان است تا تنها با یک لحظه تأمل و به یاد آوردن این حدیث شریف از امیرالمؤمنین‌علی_{(علیه‌السلام)} و اطمینان و توکّل به پروردگار متعال از آن حالت حرص و طمعی که وجودمان را گرفته خارج شویم.

فایده‌ای که دروغ‌گویی در بعضی از موارد شاید برای ما داشته باشد تنها محدود می‌شود به همین دنیای زودگذر و آنچه جلوی چشممان است، ولی در مقابل منفعتی که راستی و راست‌گویی برای ما به ارمغان خواهد آورد، علاوه بر آبادانی زندگی آخرت، منافع و عنایاتی است که پروردگاردرهمین دنیا ودر زمان دیگری به طرف ما جاری خواهد کرد.

از طرفی هم وقتی دروغ‌گو و منافق رسوا می‌شود و تمام آن افرادی که فریب او را خورده بودند، پشتش را خالی می‌کنند و او با همان سرعت که بالا رفته بود سقوط می‌کند، در این لحظه است که شاید پی به بهتر بودن زیان احتمالی راست‌گویی ببریم و خدا را شکر کنیم که راستی و صداقت را بر دروغ‌گویی و نفاق ترجیح دادیم.

پاورقی
1-غررالحکم، 2/194

چه دروغ‌ها و نیرنگ‌هایی که زندگی دنیا را آباد می‌کند ولی حال معنوی و زندگی آخرت انسان را ویران و چه صداقت‌ها و راستی‌هایی که زندگی دنیا را با مشکلاتی روبرو می‌کند ولی نه تنها زندگی آخرت را آباد بلکه گشایش‌ها و عنایت‌های مخصوصی هم از طرف پروردگار در همین دنیا به همراه دارد.

رسول اکرم(صلی‌اللّه‌علیه‌و‌اله)

«تَحَرُّوا الصِّدْقَ وَ إِنْ رَأَیْتُمْ فیهِ الْهَلَکَةِ فَإِنَّ فیهِ النَّجاةَ، تَجَنَّبُوا الْکِذْبِ وَ إِنْ رَأَیْتُمْ فیهِ النَّجاةَ فَإِنَّ فیهِ الْهَلَکَةَ»₍₁₎

«راستی را پیشه کنید و راستگو باشید اگر چه در آن نابودی ببینید زیرا نجات و رستگاری در راستی است، از دروغ و ناراستی به دور باشید اگر چه در آن رستگاری ببینید زیرا هلاک و نابودی در ناراستی است»

پاورقی

1-آثارالصادقین، 10/492

امیرالمؤمنین علی_{(علیه‌لسلام)}
«دروغگو با دروغگویی خود نگاه تحقیر آمیز مردم را نسبت به خود به دست می‌آورد»₍₁₎

نگاه تحقیرآمیز مردم کمترین ننگی است که متوجه افراد دروغ‌گو و فریب‌کار می‌شود، آنانی که برای رسیدن به هوا هوس‌های خود اطرافیانشان را با دروغ و فریب به بازی می‌گیرند

پاورقی
1-تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 221

امیرالمؤمنین علی_{(علیه‌لسلام)}
«دروغگو با دروغگویی خود خشم خدا را نسبت به خود به دست می‌آورد»₍₁₎

راست‌گویی و صادقانه زندگی کردن در واقع اعتماد به حکمت و مصلحتی است که خداوند متعال برای ما می‌پسندد، و در مقابل دروغ‌گویی و ناصادقانه زندگی کردن نه گفتن و دشمنی با آنچیزی است که خداوند برای ما پسندیده بود، و کسی که با دروغ و فریب زندگی می‌کند، طبق روایات خشم و غضب خداوند متعال را به جان خریده است.

پاورقی
1-تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 221

امام صادق _{(علیه السلام)}
«از مجازات دروغگو آن است که خداوند، فراموشی را بر او مسلط می گرداند»_(۱)

هر لحظه و در هر شرایطی با توجّه به آنچه که به نفع خود می‌پنداریم حرف‌زدن، دروغ گفتن و جلورفتن نتیجه‌ای جز از دست رفتن نظم ذهنی ما ندارد، چرا که برای هر دروغی باید یک دروغ دیگر گفت تا با بقیه حرف‌های ما همخوانی داشته باشد و از طرفی فراموشی حرف‌ها و دروغ‌های قبلی هم وعده‌ای است که در حدیثی از امام صادق(علیه‌السلام)خداوند به دروغگویان داده است

پاورقی
1-وسایل الشیعه

امیرالمؤمنین علی(علیه السلام)
«هرکه باطل را یاری کند به حق ظلم کرده»₍₁₎

یاری کردن باطل به روش‌های مختلفی خواسته یا ناخواسته توسط افراد رخ می‌دهد و‌ شایعه پراکنی و سخن‌چینی می‌تواند یکی از این روش‌ها باشد.

وقتی فضای جامعه پر می‌شود از شایعات و دروغ‌ها و یا بزرگ‌نمایی در مشکلات کوچک و مردم هم هر کدام به راحتی هر چه می‍شنوند برای یکدیگر بازگو می‌کنند، می‌توان گفت که این‌کار از مصادیق یاری کردن باطل است، چرا که غالباً شایعات برای سودجویی افراد خلافکار تنظیم و در بین مردم پخش می‌شود.

سخن‌چینی، شایعه‌پراکنی و هر کاری که باعث شود رابطه و ضابطه سالم و برحق فردی و یا گروهی تحت شعاع قرار بگیرد را می‌توان از مصادیق یاری کردن ظلم و ظالم محسوب کرد.

مثلاً در نمونه کوچک‌تر نقل قول و تعریف کردن سخنانی در مورد یک خانواده که شایعه و دروغ است و اگر به گوش زن و یا مرد خانواده برسد باعث ایجاد اختلاف و یا طلاق می‌شود و در نمونه‌ای بالاتر نقل قول و تعریف کردن شایعات و تحلیلهای بی پایه و اساس از وضعیت اقتصادی و یا امنیتی یک کشور که هدفمند توسط عده‌ای سودجو جهت از بین بردن فضای آرام جامعه تنظیم و منتشر می‌شود را می‌توان از نمونه‌های یاری کردن باطل نام برد.

پاورقی
1-غررالحکم،حدیث1021

امام باقر_{(علیه‌السلام)}
 «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ لِلشَّرِّ أَقْفَالًا وَ جَعَلَ مَفَاتِیحَ تِلْکَ الْأَقْفَالِ الشَّرَابَ وَ الْکَذِبُ شَرٌّ مِنَ الشَّرَابِ.»₍₁₎
«به راستی که خداوند عزوجل برای شر قفل هایی گذارد و کلید آن قفل ها را شراب قرار داد و دروغ از شراب بدتر است»

یک احتمالی که می‌شود در توضیح حدیث شریف بیان کرد این است که آنچه باعث می‌شود انسان خوبی را از بدی تشخیص دهد قوه عقل او است و تا وقتی که قوه عقل انسان کار کند می‌توانیم با او مثل یک فرد عادی رفتار و معاشرت داشته باشیم.

امّا وقتی شراب به طور موقّت عقل فردی را از کار می‌اندازد دیگر نمی‌توان نزدیک او شد و تا وقتی که عقلش بر نگردد دیگر نمی‌توان به او اطمینان و اعتماد کرد و نزدیکش شد چرا که هر لحظه ممکن است اشتباهات و ضررهای جبران‌ناپذیری به خود و دیگران وارد کند.

امّا در مورد دروغ‌گویی بحث کمی متفاوت است و در این مورد ما با فردی روبرو هستیم که عقلش سالم است ولی از روی عمد و آگاهانه دروغ می‌گوید و فریب می‌دهد و چون آثاری از بی‌عقلی در او دیده نمی‌شود به خاطر همین به سادگی نزدیکش می‌شویم و در مسائل مختلف و مورد نظر با او همکاری می‌کنیم و خیلی راحت در تله‌ای که برای ما پهن شده می‌افتیم.

پاورقی
1-کافی(ط-الاسلامیه) ج 2، ص 339، ح 3

امام باقر_{(علیه‌السلام)}
 «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ لِلشَّرِّ أَقْفَالًا وَ جَعَلَ مَفَاتِیحَ تِلْکَ الْأَقْفَالِ الشَّرَابَ وَ الْکَذِبُ شَرٌّ مِنَ الشَّرَابِ.»₍₁₎
«به راستی که خداوند عزوجل برای شر قفل هایی گذارد و کلید آن قفل ها را شراب قرار داد و دروغ از شراب بدتر است»

پاورقی
1-کافی(ط-الاسلامیه) ج 2، ص 339، ح 3

امیرالمؤمنین علی _{(علیه السلام)}
«بنده خدا تا دروغ را چه به شوخی و چه به جدی ترک نکند مزه ایمان را نخواهد چشید.»₍₁₎

راه یافتن به قرب پروردگار متعال و چشیدن مزه ایمان چیزی نیست که هر قلبی شایسته آن باشد.

رسیدن به حقیقت ایمان و آمادگی قلب برای دریافت چنین فیضی مقدمه‌ای می‌خواهد و آن دوری از گناه است، چه به شوخی  چه به جدی و دروغ گفتن هم حتی به عنوان شوخی به دلیل تاثیرات نامطلوبی که بر روی پاکی قلب خواهد گذاشت طبق بیان حدیث شریف مانع درک مزه و شیرینی ایمان به پروردگار متعال خواهد شد.

ز کژ گوئی سخن را قدر کم گشت
کسی کو راستگو شد، محتشم گشت₍₂₎

پاورقی
1-کافی، جلد2، صفحه230
2-خسرو و شیرین-نظامی

سفارش رسول اکرم_{(صلی الله علیه و اله)} به أمیر مؤمنان علی_{(علیه السلام)}
ای علی دروغگوئی آفت کلام است.₍₁₎

نعمت کلام و زبان که اگر در اختیار بشر نبود معلوم نمی‌شد چگونه می‌توانست حرف بزند، یاد بدهد، سوال بپرسد و آنچه را که می‌فهمد به دیگران منتقل کند و یا از دیگران طلب کند.

امّا حیف زمانی که از این نعمت در مسیر بندگی و آنچه صاحب نعمت از ما خواسته استفاده نکنیم و از این زبان برای گفتن مطالبی غیر واقعی و دروغ برای به خدمت گرفتن و تحت تاثیر قرار دادن اطرافیانمان و ساختن یک دنیای خیالی و پوچ که در ذهنمان است استفاده کنیم؛ که صد البته و بدون شک چنین دنیایی که بر پایه دروغ بنا شده باشد به راحتی هم فروخواهد ریخت.

پاورقی
1-تحف العقول-ترجمه جعفری   ص : 15

دروغ گفتن یکی از کارهای بسیار زشت است که هر انسانی از این که به او دروغ بگویند و وقت و تفکرات او را با دروغ تحت تاثیر قرار بدهند خیلی ناراحت میشود و این زشتی غیر قابل انکار است.