امیرالمؤمنین‌علی_{(علیه‌السلام)}
«لَأَنْ‏ أُهْدِیَ‏ لِأَخِی الْمُسْلِمِ هَدِیَّةً تَنْفَعُهُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أَتَصَدَّقَ بِمِثْلِهَا»₍₁₎
«هدیه‌ای که به برادر مسلمانم بدهم و به دردش بخورد در نزد من محبوب‌تر از این است که مثل آن را صدقه بدهم»

گاهی اوقات نگاه ما به توصیه‌ها و دستورات اخلاقی دینی از این جهت که در ذهنمان یک حالت بیشتر برای اجرایی کردن آن نقش نبسته است نگاهی خشک و غیر قابل انعطاف می‌شود.

مثلاً همین یک نمونه که در حدیث شریف از امیرالمؤمنین‌علی‌(علیه‌السلام) ذکر شده است و ذهن ما را به افق‌های بالاتری از صدقه دادن و بخشیدن باز می‌کند.

هدیه دادن و صدقه دادن از این جهت که در هر دو انسان بذل مال و دارایی می‌کند مشترک هستند و حتّی هدیه دادن از مصادیق مستحب صدقه دادن است که در زیر مجموعه آن قرار می‌گیرد، بدین معنی که صدقه انواع مختلفی دارد که بعضی واجب مثل خمس و زکات و بعضی مستحب مثل بخشش به فقرا و یا هدیه‌ای که برای دوستانمان می‌خریم و...

امّا اصلی‌ترین نکته‌ای که در بیان امیرالمؤمنین‌علی‌(علیه‌السلام) وجود دارد این است که مؤمن باید ابتکار عمل داشته باشد و بتواند به جای صدقه و کمک پنهانی و یا حتّی آشکار خود به اطرافیانش این کار را در قالب یک هدیه زیبا و یا حتّی به واسطه سفارش کار به فرد مورد نظر انجام دهد تا هم عزّت او را حفظ کرده باشد و هم به روابط دوستی و صمیّمت و ده‌ها فایده دیگری که زاییده این نوع همکاری و برقرای ارتباط است دست پیدا کرده باشد.

پاورقی
1-کافی،ج5،ص144

فریب‌کاری و بر علیه منافع و احساسات مردم و بر ضد مردم عمل نکردن هنری است که با خودسازی و ترک دروغ‌گویی شروع می‌شود و با خیرخواه شدن و به نفع و صلاح مردم عمل کردن ادامه پیدا می‌کند.

کمترین مرتبه و اولین مرحله‌ای که می‌توان برای انسان در راستای انسان شدن تصوّر کرد راستگویی و صداقت در گفتار است، بطوری که اگر بنا شد انسان زبان باز کند و سخن بگوید به دروغ و نفاق سخن نگوید.

متأسفانه بسیاری از مردم نفاق و دورویی و مکر و خدعه را یک امتیاز برای خود می‏شمارند و به آن نام «زرنگی» می‏دهند، صداقت و صراحت و یک‌رویی را از کم‌شعوری می‏شمارند، گمان می‏کنند که با مکر و خدعه و نفاق بهتر می‏توان با عوامل حیات هماهنگی کرد و پیش رفت، غافل از اینکه طبع عالم بر درستی و صداقت است، آن کس که با خدا مکر کند خداوند فوق همه مکرکنندگان است.(1)

در قرآن کریم از راستی و صداقت کم سخن به میان نیامده و ما باید بدانیم که مکر و نیرنگ و نفاق با همه پیشرفت‌ها و کارگشایی‌هایی که می تواند داشته باشد، موقّت و محکوم به شکست است و طبق اراده پروردگار روزگار بساط نیرنگ و دورویی را درهم خواهد پیچید و شیشه نفاق را خواهد شکست.

فردا که پیشگاه حقیقت شود پدید

شرمنده رهروی که عمل بر مَجاز کرد

امّا بر خلاف این سخن و عقیده اشتباه  بسیاری از مردم که نفاق و دورویی را زرنگی و آنرا برای خود یک امتیاز می‌دانند، باید گفت که دروغ‌گویی از ترس و یا طمع شروع می‌شود، ترسی به جهت از دست دادن منافع شخصی و یا طمعی به جهت به دست آوردن منافع و سود بیشتر و این در حالی است که طبق وعده خداوند چرخ روزگار نه آن سودی که به دروغ حفظ شده است را برای صاحبش نگه خواهد داشت و نه آن منفعتی که بدست آمد را برای صاحبش گوارا و مایه آرامش خواهد کرد.

امیرالمؤمنین‌علی_{(‌علیه‌السلام)}
«لَوْ تَمَیَّزَتِ الْأَشْیَاءُ لَکَانَ الصِّدْقُ مَعَ الشَّجَاعَةِ وَ کَانَ الْجُبْنُ مَعَ الْکَذِب»₍₂₎
«اگر خصلت ها از یکدیگر متمایز و جدا شوند، هر آینه راستی با شجاعت باشد و بزدلی با دروغ»


پاورقی
1-مجموعه‏آثاراستادشهیدمطهری، ج‏22، ص: 210
2-تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 219 ، ح 4349

خواندن بدون توجّه و بدون تفکّر و حتّی با تفکّر ادعیه و قرآن کریم ناپسند نیست و می‌تواند مقدمه‌ای برای اتفاقات بهتر باشد، امّا جمع کردن حواس و در ادامه آن توجّه قلبی برای رسیدن به صداقت باطنی و هماهنگ شدن با حقایقی که در پشت الفاظ و متون معنوی دین در جریان است هم اتفاقی نیست که بشود آنرا نادیده گرفت و از آن سخن به میان نیاورد.

مثلاً ما به صورت روزانه در هر نمازی جمله«ایّاک نعبد و ایّاک نستعین» را تکرار می‌کنیم و این در حالی است که ما در زندگی نسبت به حقایقی که در پشت این جمله در جریان است و ما باید روحمان را برای فهم  و درک آن تربیت کنیم غافل و بی‌تفاوت هستیم.

پس طبیعتاً وقتی ما نخواستیم خودمان را تربیت کنیم و نخواستیم که با خودسازی و تربیت نفس فطرت پاکمان را که سرمایه ماست بیدار کنیم، پس فهمی هم از حقایق و روابط بر حقّی که در خلقت توسط پروردگار وضع شده است نخواهیم داشت و به دنبال آن هم هر تحلیل و هر برداشتی که از معارف و آموزه‌های وحیانی و آسمانی که فراتر از فهم ما است را بخواهیم ارائه کنیم بر خلاف صداقت و وضع الهی خواهد بود.

امیرالمؤمنین‌علی(علیه‌السلام)
«اَلصِّدْقُ مُطابَقَةُ الْمَنْطِقِ لِلْوَضْعِ الاْءلهِیِّ»₍₁₎
«راستگویی مــوافقــت و مطابقت گفتار با وضع الهی است»

و یا در حالت دیگری وقتی در مناجات با خدا وند متعال می‌گوییم
 «اِنّی وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذی فَطَرَ السَّموتِ وَ الاَرْضَ»₍₂₎
«من روی خود را به سوی کسی کردم که آسمان‌ها و زمین را آفریده است»
اگر روی دلمان متوجّه پروردگار عالم نباشد و مشغول آلام و آرزوهای غیر او باشد پس ادب نکرده‌ایم و آئین صداقت را به جا نیاورده‌ایم.

امّا با این همه و با تمام این توضیحاتی که در باب جدی گرفتن صداقت باطنی در عبادت مطرح شد هیچ‌گاه نباید فراموش کنیم که حصول آمادگی معنوی و درک معارف الهی مسأله‌ای نیست که یک‌شبه و با خواندن یک مقاله و یا کتاب حاصل شود و لازمه این اتّفاق و آمادگی قلب برای قبول این معارف، جدی گرفتن دستورات دینی از ترک محرمات تا انجام واجبات الهی است.

ما درس صداقت و صفا می‌خوانیم
آیین محبت و وفا می‌دانیم
زین بی‌هنران سفله ای دل! مخروش
کآنها همه می‌روند و ما می‌مانیم

پاورقی
1-غررالحکم، 2/6
2-سوره مبارکه انعام، آیه22

انسان‌های دارای نفس ضعیف‌تر‌ هر چند با صفا و معنوی هم که باشند با سرعت بالاتری تحت تاثیر نفس‌های قوی‌تر اشرار و فاسقان قرار می‌گیرند و در صورت احتیاط نکردن در انتخاب همنشین صادق و سالم به راحتی سرمایه معنوی و صفای باطن آنان تحت شعاع قرار خواهد گرفت.


امام‌صادق_{(علیه‌السلام)}
«لا یَنبَغی لِلمَرءِ المُسلِمِ أَن یُواخیَ الفاجِرَ و َلاَ الاحمَقَ و َلاَ الکَذَّابَ»₍₁₎
«سزاوار نیست که مسلمان با بدکار و احمق و دروغگو رفاقت کند»

پاورقی
1-کافی(ط-الاسلامیه) ج2، ص640

اخلاص و صادقانه در خدمت خداوند بودن از جمله حرکت‌های باطنی و قلبی در انسان است که شروعش آسان ولی دوام و استمرارش بسیار مشکل و یا حتّی از عهده انسان خارج است که عنایت خداوند و حمایت فرشتگان  آسمانی برای مقابله با طبقات جبهه کفر و جهل را می‌طلبد.


«إِنَّ الَّذینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلاَّ تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتی‏ کُنْتُمْ تُوعَدُون»₍₁₎
«اما آنهایی که گفتند پروردگار ما اللَّه است و بر گفته خود پافشاری و استواری هم کردند، ملائکه بر آنان نازل گشته و می‏گویند نترسید و غم مخورید و به بهشت بشارت و خوشوقتی داشته باشید، بهشتی که در دنیا همواره وعده‏اش را به شما می‏دادند»


1-سوره مبارکه فصلّت آیه30

توفیق توانمند شدن قلب انسان برای انجام با اخلاص اعمال توفیقی است که در سینه هر انسانی جای نمی‌گیرد و سنگینی آن برای هر قلبی قابل تحمّل نیست و سنگین‌تر و طاقت‌فرساتر از آن حفظ این صداقت و این اخلاص تا پایان عمر است که بدون عنایت  پروردگار متعال این حفاظت و این پایداری در اخلاص از توان انسان خارج است

امیرالمؤمنین‌علی_{(‌علیه‌السلام)}
«اَلاْبْقاءُ عَلَی الْعَمَلِ حَتّی یَخْلُصَ اءَشَدُّ مِنَ الْعَمَلِ ، وَالْعَمَلُ الْخالِصُ الَّذی لا تُریدُ اءَنْ یَحْمِدَکَ عَلَیْهِ اءَحَدٌ إِلا اللّهَ عَزَّوَجَلَّ»
«نگهداری عمل از خود عمل مشکل تر است و عمل خالص آن است که قصدت این نباشد که تو را در برابر آن عمل تعریف و توصیف کنند و فقط انگیزه ات خدا باشد و بس»

بحارالانوار

صداقت و اخلاص، ریاء و خودنمایی هر دو اتفاقاتی هستند که در نیّت و قلب انسان رخ می‌دهند و از چشم دیگران پنهان هستند که بعد از رعایت آداب شرعی یک عبادت، ملاک قبولی و یا عدم قبولی اعمال انسان نزد پروردگار متعال می‌شوند.

مکن هرگز به طاعت‌ خودنمایی
بران زین خانه نفس خودنما را

رسول‌اکرم_{(صلی‌الله‌علیه‌و‌اله)}

«إِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَیکمُ، الشِّرْک الْأَصْغَرُ قَالُوا وَ مَا الشِّرْک الْأَصْغَرُ یا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ هُوَ الرِّیاءُ یقُولُ اللَّهُ تَعَالَی یوْمَ الْقِیامَةِ إِذَا جَازَی الْعِبَادَ بِأَعْمَالِهِمْ اذْهَبُوا إِلَی الَّذِینَ کنْتُمْ تُرَاءُونَ فِی الدُّنْیا فَانْظُرُوا هَلْ تَجِدُونَ عِنْدَهُمُ الْجَزَاء»₍₁₎

«آن چه بیشتر از شما می ترسم، شرک کوچک است؛ گفتند: یا رسول اللَّه شرک کوچک کدام است؟ فرمودند: آن ریا می باشد، روز قیامت که خداوند بندگان را پاداش می دهد می گوید: بروید از کسانی که برای آنها کار می کردید پاداش خود را طلب کنید و ببینید آیا آن ها می توانند پاداش شما را بدهند.»

پاورقی
1-البغدادی، کتاب الأیمان، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۷۲.

«مَثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ اءَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ اءَنبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِی کُلِّ سُنبُلَةٍ مِّاْ ئَةُ حَبَّةٍ وَاللَّهُ یُضَعِفُ لِمَن یَشَآءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ»₍₁₎

«حکایت آنان که اموال خویش را در راه خدا انفاق می‏کنند حکایت دانه‏ای است که هفت خوشه رویانیده که در هر خوشه صد دانه باشد، و خدا برای هر که بخواهد، دو برابر هم می‏کند، که خدا وسعت بخش و دانا است»

وقتی پای دستگیری و کمک به هم‌نوعان و دوستانمان در میان است، وسوسه و ترساندن از فقر هم کاری است که شیطان با ما شروع می‌کند و این در حالی است که خداوندی که وسعت دهنده روزی بندگانش است، از قبل و در همه زمان‌ها به کسانی که قلبشان را به صداقت و دستشان را به انفاق آراسته کنند، وعده وسعت و برکّتی در زندگیشان به همانند رشد دانه‌های گندم  داده است.

ببخش مال و مترس از کمی که هر چه دهی
جـزای آن بـه یـکـی، ده ز دادگــر یــابـی

پاورقی
1-سوره مبارکه بقره آیه261

امیرالمؤمنین‌علی_{(علیه‌السلام)}
«عَلَیْکَ بِإخوانِ الصِّدْقِ فَأَکْثِرْمِنِ اکْتِسابِهِمْ فَإِنَّهُمْ عُدَّةٌ عِنْدَالرَّخاءِ وَ جُنَّةٌ عِنْــدَالْبَــلاءِ»₍₁₎
«برتو باد که ملازم راستگویان باشی و در بهره‌گیری از ایشان تلاش بیشتر کن، زیرا آنان در روزگار خوشی پشتوانه تو و به هنگام گرفتاری سپر تو هستند»

دوست و داشتن یک همراه که شنونده دردها و غم‌های ما باشد و یا در خوشی‌ها و موفقیت‌ها در کنار ما باشد نعمتی است که ارزشش را نداند مگر کسی که آنرا داشته و الان از دستتش داده است.

یکی از مهمترین نکاتی که در روایات در باب دوستی و دوست‌یابی وارد شده است در اهمیّت وجود صداقت و پیدا کردن دوستان صادق و راست گفتار است؛ امّا در بسیاری از موارد ما خودمان را فراموش می‌کنیم و حتّی فراموش می‌کنیم که از خودمان بپرسیم که آیا اگر قرار باشد کسی به دنبال دوستی صادق و راست گفتار بگردد، ما را انتخاب خواهد کرد.

پاورقی
1-سفینة‌النجاح

ناراحتی فقر یا حتّی توهّم و خیال فقیر شدن از جمله اموری است که به راحتی با اعصاب و روان انسان بازی می‌کند و قدرت تجزیه و تحلیل، دوراندیشی و ایمان را به پایین‌ترین سطح خودش کاهش می‌دهد؛ در این هنگام است که خداوند سفره امتحان خود را برای پیدا کردن صادقین پهن می‌کند.

انتظار فرج نمی‌تواند به معنی کاری نکردن و منتظر بودن برای ظهور امام زمان_(عج) باشد؛ اینکه دزدان دزدی کنند و فاسدان فساد کنند و دشمنان دین بر علیه دین تبلیغ کنند و ما هم به بهانه انتظار فرج کاری نکنیم دور از عقلانیّت است، مثال انتظار فرج مثال امتحانی است که صادقانه برای قبولی در آن باید زحمت و رنج کشید‌ و سپس انتظار قبولی و فرجی از سوی پروردگار متعال داشت.

رسول‌اکرم_{(صلی‌اللّه‌علیه‌و‌آله)}
«أفضلُ أعمالِ اُمّتی انتظارُ فَرَجِ اللّه ِعزّوجلّ»₍₁₎
«برترین کارهاى امّت من ، انتظار فرج از خداوند عزّوجلّ است»

پاورقی
کمال الدّین ، ص 644

کمال قانون در جامعیت آن است و این اتفاق برای قانون وقتی رقم می‌خورد که قلم قانون‌گذار صادقانه و با الهام از یک منبع آگاه به تمامی ابعاد خقلت انسان₍₁₎ که آن دین است، بر روی کاغذ جاری شده باشد؛ اگر این صداقت و عقیده را از قانون‌گذار بگیریم، مجموعه قانون‌گذاری‌ و سیاست‌‌گذاری از جهت اینکه مبادی وهمی و خیالی دارند، سطحی، مبهم و شکننده خواهند بود.

پاورقی

1-امام صادق_{(علیه‌لسلام)}
«اِنَّ اللّهَ اَنْزَلَ فِی الْقُرْآنِ تِبْیَانَ کُلِّ شَیءٍ حَتَّی وَاللهِ مَا تَرَکَ اللهُ شَیْئا یَحْتَاجُ اْلْعِبَادُ اِلَیْهِ اِلا بَیَّنَهُ لِلْنَّاسِ حَتَّی لا یَسْتَطِیعَ عَبْدٌ یَقُولَ لَوْ کَانَ هَذَا نُزِّلَ فِیْ اْلْقُرْآنِ اِلا وَ قَدْ اَنْزَلَ اللهُ فِیه»
«همانا خداوند تبارک وتعالی قرآن را بیانگر هر چیزی قرار داده است حتی به خدا سوگند که رها نکرده چیزی را که بندگان خدا به آن احتیاج داشته باشند، تا آن جا که کسی نمی‌تواند بگوید: ای کاش خداوند آن را در قرآن بیان می‌کرده و نکرده است»
نور الثقلین، ج ۳، حدیث ۱۷۴

رسول‌اکرم_{(صلی‌اللّه‌علیه‌واله)}
«اَلْجَمالُ صَوابُ الْقَوْلِ بِالْحَقِّ»₍₁₎
«جمال، به سخن حق گفتن است»

وقتی فریب و دروغ در بین مردمی ارزش شد و مردم در عین حالی که به زشت بودن این کار اعتراف می‌کنند، ولی باز خودشان را ناتوان‌تر از آن می‌بینند که بتوانند سالم زندگی کنند، آنگاه طبق روایات هر کس که زندگی با صداقت و سالم را انتخاب کند همانند ستاره‌ای که در وسط آسمان تاریک برای اهل زمین خود نمایی می‌کند برای اهل آسمان خودنمایی خواهد کرد و صحنه‌های زیبایی از انسانیّت را برای آسمانیان رقم خواهد زد.

پاورقی
1-کنــزالعمال، 6853

مثال کسی که گفتار حقی دارد ولی صداقت ندارد، مثال کسی است که از داخل ساختمانی خبر دارد ولی کلید ورود ندارد؛ وقتی دل انسان از صداقت خالی باشد، گفتار، رفتار و نوشتارش هم ناقص است هر چند که کلامش برحق و نوشتارش هم بر حق باشد.

امام صادق_{(علیه‌السلام)}
«لا تَغْتَرُّوا بِصَلوتِهِمْ وَ لا بِصِیامِهِمْ فَإِنَّ الرَّجُلَ رَبُّما لَهِجَ بِالصَّلوةِ وَ الصَّوْمِ حَتّی لَوْ تَرَکَهُ اسْتَــوْحَــشَ وَ لکِــنِ اخْتَبَـرُوهُـمْ عِنْدَ صِدْقِ الْحَدیثِ وَ أَداءِ الاْءَمانَةِ»₍₁₎
«فریب نماز و روزه مردم را نخورید زیرا آدمی گاه چنان به نماز و روزه عادت می‌کند که اگر آن‌ها را ترک گوید احساس ترس می‌کند بلکه مردم را به راستگویی و امانتداری بیازمایید»

حرف آخر را اول بزنیم و آن اینکه نماز و رزوه و عبادات ظاهری که به چشم ما می‌آیند ملاک درست و کاملی برای تعیین صلاحیّت و توامندی یک شخص نیستند، چرا که انسان به ناچار و به هر نیّتی هم که شده یا درست یا غلط این عبادات را انجام خواهد داد.

امّا وقتی تعهّد و حساسیّت در وفای به عهد و صداقت مخصوصاً در مواقعی که منافع انسان تحت شعاع قرار می‌گیرد در کنار نماز و روزه و سایر عبادات قرار می‌گیرند، آنگاه موضوع عوض می‌شود و به راحتی می‌توان پی به شایستگی و صلاحیّت یک انسان برد.

نه هر که چهره برافروخت دلبری داند، نه هر که آینه سازد سکندری داند
وفا و عهد نکو باشد ار بیاموزی، گر نه هر که تو بینی ستمگری داند

پاورقی
1-ترجمه بحارالانوار، 71/10

 حضرت فاطمه زهرا_{(علیها السلام)}
«مَنْ اصْعَدَ إ لىَ اللّهِ خالِصَ عِبادَتِهِ، اهْبَطَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ افْضَلَ مَصْلَحَتِهِ»₍₁₎
هر کس عبادات و کارهاى خود را خالصانه براى خدا انجام دهد، خداوند بهترین مصلحت ها و برکات خود را براى او تقدیر مى نماید.

اخلاص و خالص کردن نیّت‌ها و اهدافمان تنها برای خدا کاری نیست که هر قلبی توان تحمّل آنرا را داشته باشد و از طرفی هم تحمّل آنچه در زندگی و گذر عمرمان مصلحت ما است و راضی شدن به رضای خداوند هم باز مسأله نیست که در توان هر انسان غیرساخته و تربیت نشده‌ای باشد.

هر انسانی به هر اندازه که قلبش از تعلّقات خالی باشد و در قید و بند دنیا و غیرخدا نباشد، به همان اندازه توان خالص شدن و قبول ولایت و مقامات معنوی را خواهد داشت.

به عبارتی تمام بی ظرفیتی و جزع وفزع کردن ما در روبرو شدن با مشکلات و امتحانات الهی بر می‌گردد به همان تعلقات و قید و بندهایی که از غیر خدا که در قلب ما هستند و برای ما اهمّیت دارند.

وقتی نهال صداقت و اخلاص در قلب انسان شروع به رشد کرد و فهمی از معرفت خالق و مدارای با خلائق برای انسان باز شد، آنگاه پایه‌های انسانیّت انسان هم شروع به شکل گرفتن خواهد کرد و در این هنگام است که زمین و آسمان، خورشید و ماه برای انسان خواهند چرخید و با کمترین عبادت بیشترین عنایت و با کمترین تلاش بیشترین نتیجه به طرف انسان حرکت خواهد کرد.

پاورقی
1-بحار: ج 67، ص 249، ح 25

امام صادق_{(علیه‌السلام)}

«أُنْظُرْ ما بَلَغَ بِهِ عَلِیٌّ علیه‌السلام عِنْدَ رَسُولِ اللّه‌ِ_{(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)} مالَزِمَهُ فَاِنَّ عَلِیا_{(علیه‌السلام)} إِنَما بَلَغَ ما بَلَغَ بِهِ عِنْدَ رَسُولِ اللّه‌ِ_{(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)} بِصِدْقِ الْحَدیثِ وَ اَداءِ الاْءَمانَةِ»₍₁₎
«بنگر به آن چه علی_{(علیه‌السلام)} به سبب آن بدان مقام و درجه عالی نزد پیامبر_{(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)} رسید پس تو هم مــراقــب آن بــاش زیرا که علی_{(علیه‌السلام)} آن مقام و منزلت را از نظر پیامبر به سبب صداقت و اداء امــانت به دســت آورد.»

امیرالمؤمنین علی_{(علیه‌السلام)} اهل عبادت بود و آن هم نه عبادتی معمولی همانند عبادت ما

امام سجاد_{(علیه‌السلام)} در کتابی که عبادت‌های حضرت علی علیه‌السلام را ثبت کرده بود، نگاه کرد. پس آن را بر زمین نهاد و فرمود: «کیست که قدرت داشته باشد مانند علی‏ی ابن ابی‏‌ طالب علیه‌‏السلام عبادت کند؟₍₂₎

ایشان اهل ریاضت هم بودند و نه ریاضت‌هایی که امثال ما توان تحّمل آن را داشته باشیم.

امیرالمؤمنین‌علی_{(علیه‌آلسلام)}
«وَایْمُ اللَّهِ یَمِیناً -أَسْتَثْنِی فِیهَا بِمَشِیئَةِ اللَّهِ- لَأَرُوضَنَّ نَفْسِی رِیَاضَةً تَهِشُّ مَعَهَا إِلَی الْقُرْصِ إِذَا قَدَرْتُ عَلَیْهِ مَطْعُوماً وَ تَقْنَعُ بِالْمِلْحِ مَأْدُوماً»₍₃₎
«و سوگند به خدا بر عهده خود می گیرم، جز آن که او نخواهد که در آن ناگزیرم. نفس خود را چنان تربیت کنم که اگر گرده نانی برای خوردن یافتم شاد شود، و از نانخورش به نمک خرسند گردد»

ولی با این اوصاف طبق بیان امام صادق_{(علیه‌السلام)} هیچ کدام از این اعمال ملاک رسیدن بدان مقام و منزلت نبود و پروردگار تنها به جهت صداقت و امانت‌داری حضرت ایشان را به چنین مقام و منزلتی نزد رسول اکرم_{(صلی‌اللّه‌علیه‌و‌اله)} رساندند.

واقعیت امر هم چنین است چرا که بعد از انجام واجبات دینی و ترک محرمّات الهی، بحث صداقت و راستی از مهمترین بحث‌هاست و ما هر قدر هم که از ثواب نماز شب بگوییم، هر قدر هم که از ارزش قرائت قرآن بگوییم، هر قدر هم که از اهمیّت انجام مستحبّات بگوییم، اگر از ارزش صداقت و راستی نگوییم، هیچ نگفتیم، چون وقتی صداقت و راستی را از انسان بگیریم، جز نفاق و تزویر چیز دیگری نخواهد ماند.

پاورقی
1-کلینی، ترجمه اصول کافی، 3/163
2-بحارالأنوار، ج 41، ص 17
3-قسمتی از نامه 45 نهج‌البلاغه

امیرالمؤمنین‌علی_{(علیه‌السلام)}
«إِلْزَمِ الصِّدْقَ وَ إِنْ خِفْتَ ضَرَّهُ فَإِنَّهُ خَیْرٌ مِنَ الْکِذْبِ الْمَرْجُوِّ نَفْعَهُ»₍₁₎
«ملازم راستی باش اگر چه از زیان آن بترسی زیرا زیان راستی از سود و منفعت مورد امید دروغ بهتر است»

چشم‌ظاهر بین ما که در بسیاری از اتفاقات و تحولاّت بیشتر از جلوی چشمش را نمی‌بیند و با همان نگاه سطحی وقایع و رویدادها را تجزیه و تحلیل می‌کند، کاملاً طبیعی است که وقتی کسی را ببیند که با دروغ و نیرنگ ثروت‌اندوزی می‌کند و بالا می‌رود، قلبش را از یاد خدا خالی کند و حسرت موقیعت و منزلت شخص فریب‌کار و دروغ‌گو را بخورد و از این نکته غفلت بورزد که این صعودی است برای سقوط یا در این دنیا و یا در آخرت.

وقتی دروغ‌گو و منافق رسوا شود و تمام مردم و سیستمی که فریب او را خورده بودند پشتش را خالی کنند و او هم با همان سرعتی که بالا رفته بود سقوط کند، در این لحظه تمام آن افرادی که در زمان صعود دروغ‌گو، حسرت زندگی و موقیعت اجتماعی او را می‌خوردند، وقتی شاهد این سقوط شدند، با تمام وجود خدایشان را شکر خواهند کرد که سهمشان از زندگی بیشتر از صداقت، نیّت پاک و کسب حلالشان نبوده است.

پاورقی
1-غررالحکم، 2/194

امیرالمؤمنین‌علی_{(علیه‌السلام)}

«إِلْزَمِ الصِّدْقَ وَ إِنْ خِفْتَ ضَرَّهُ فَإِنَّهُ خَیْرٌ مِنَ الْکِذْبِ الْمَرْجُوِّ نَفْعَهُ»₍₁₎
«ملازم راستی باش اگر چه از زیان آن بترسی زیرا زیان راستی از سود و منفعت مورد امید دروغ بهتر است»

منافع دنیایی و سودهایی که در بعضی از موارد آنرا در یک قدمی خود حس می‌کنیم و تنها فاصله ما با آن سود فقط یک دروغ است بهترین زمان است تا تنها با یک لحظه تأمل و به یاد آوردن این حدیث شریف از امیرالمؤمنین‌علی_{(علیه‌السلام)} و اطمینان و توکّل به پروردگار متعال از آن حالت حرص و طمعی که وجودمان را گرفته خارج شویم.

فایده‌ای که دروغ‌گویی در بعضی از موارد شاید برای ما داشته باشد تنها محدود می‌شود به همین دنیای زودگذر و آنچه جلوی چشممان است، ولی در مقابل منفعتی که راستی و راست‌گویی برای ما به ارمغان خواهد آورد، علاوه بر آبادانی زندگی آخرت، منافع و عنایاتی است که پروردگاردرهمین دنیا ودر زمان دیگری به طرف ما جاری خواهد کرد.

از طرفی هم وقتی دروغ‌گو و منافق رسوا می‌شود و تمام آن افرادی که فریب او را خورده بودند، پشتش را خالی می‌کنند و او با همان سرعت که بالا رفته بود سقوط می‌کند، در این لحظه است که شاید پی به بهتر بودن زیان احتمالی راست‌گویی ببریم و خدا را شکر کنیم که راستی و صداقت را بر دروغ‌گویی و نفاق ترجیح دادیم.

پاورقی
1-غررالحکم، 2/194

چه دروغ‌ها و نیرنگ‌هایی که زندگی دنیا را آباد می‌کند ولی حال معنوی و زندگی آخرت انسان را ویران و چه صداقت‌ها و راستی‌هایی که زندگی دنیا را با مشکلاتی روبرو می‌کند ولی نه تنها زندگی آخرت را آباد بلکه گشایش‌ها و عنایت‌های مخصوصی هم از طرف پروردگار در همین دنیا به همراه دارد.

رسول اکرم(صلی‌اللّه‌علیه‌و‌اله)

«تَحَرُّوا الصِّدْقَ وَ إِنْ رَأَیْتُمْ فیهِ الْهَلَکَةِ فَإِنَّ فیهِ النَّجاةَ، تَجَنَّبُوا الْکِذْبِ وَ إِنْ رَأَیْتُمْ فیهِ النَّجاةَ فَإِنَّ فیهِ الْهَلَکَةَ»₍₁₎

«راستی را پیشه کنید و راستگو باشید اگر چه در آن نابودی ببینید زیرا نجات و رستگاری در راستی است، از دروغ و ناراستی به دور باشید اگر چه در آن رستگاری ببینید زیرا هلاک و نابودی در ناراستی است»

پاورقی

1-آثارالصادقین، 10/492

صداقت و هماهنگی اعمال و رفتار انسان با ندای فطرتش، آغاز زنده شدن قلب انسان به آب حیات و شروعی برای معرفت آیات گیتی است

«قَالَ اللَّهُ هَاذَا یَوْمُ یَنفَعُ الصَّادِقِینَ صِدْقُهُمْ  لهَمْ جَنَّاتٌ تجَرِی مِن تحَتِهَا الْأَنْهَار»₍₁₎
« این روزی است که راستگویى راستگویان سود دهد.از آن آنهاست بهشتهایی که در آن نهرها جاری است»

نکته‌ای از آیه

بهترین سرمایه انسان صداقت و راستی و بی‌تفاوت نبودن به ندای فطرت است؛ چرا که اگر فطرت انسان و ندای درونی انسان در تشخیص خیر از شرّ نبود، راهی به سوی کمالات انسانی هم نبود.

پاورقی
1-سوره مبارکه مائده آیه 119

«لِیَسْئَلَ الصّادِقینَ عَنْ صِدْقِهِمْ»₍₁₎
«تا راستگویان را از صدقشان بپرسد»

نکته‌ای از آیه
آنچه که در قیامت جلوه می‌کند حقایق باطنی و معارف فطری موجود در خلقت انسان از خوبی‌ها و بدی‌ها است و آنچه که درباره‌اش باید پاسخگو باشیم، هماهنگی و صداقت اعمال و رفتارمان با این حقایق و معارف فطری خواهد بود.

پاورقی

1-آیه 8 سوره مبارکه احزاب

امیرالمؤمنین علی_{(علیه‌السلام)}
«إِنَّ الدُّنْیا دارُ صِدْقٍ لِمَنْ صَدَّقَها»₍₁₎
دنیا جایگاه صدق و راستى است براى آنان که تصدیقش کنند.

خلقت جهان هستی بر اساس صدق است و فریب در آن راه ندارد، لکن با هر نگاهی چه عارفانه و چه مادیگرایانه وقتی به خلقت آسمان‌ها و زمین بنگرید، تنها پیامی که آسمان و زمین با صداقت و به صراحت به شما منتقل خواهند کرد؛ نظم، حکمت و کبریائی پروردگاری است که در پشت پرده همه اتفاقات است.

پاورقی
1-نهج البلاغه، جکمت 131

امام صادق_{(علیه‌السلام)}
«اَلصِّدْقُ نُورٌ مُشَعْشَعٌ فى عالَمِهِ کَالشَّمْسِ یَسْتَضىءُ بِها کُلُّ شَىْ ءٍ تَغْشاهُ بضیاءها مِنْ غَیْرِ نُقْصانٍ یَقَعَ عَلى مَغْشاها»₍₁₎
«صدق نورى است که در عالم معنى مى درخشد و شعاعش تا هر جا برود آن محیط را روشن مى کند مانند خورشید که هر چه را که در تحت نفوذ ظاهرى او است روشن مى سازد و کوچک ترین نقص و ضعفى در خورشید نیست و ماهیت او روشنى است»


صدق در طلب و صفای باطن ره‌آوردی هستند که در سینه هر مؤمنی گرد هم آمدند، کلید درهای آسمان و نور خروج از اوهام و خیالات شدند.

پاورقی
1-مصطفوى، ترجمه و شرح مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه، ۳۲۵.

امیرالمؤمنین علی(علیه‌السلام)
«......وَإِذَا اسْتَوْلَی الْفَسَادُ عَلَی الزَّمَانِ وَأَهْلِهِ، فَأَحْسَنَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُلٍ فَقَدْ غَرَّرَ»(1)
هنگامی که فساد(اهمال‌کاری نسبت به مسائل اخلاقی) بر زمان و اهلش مستولی گردد هر کس گمان خوب به دیگری(کنایه از محکم نبستن قراردادها) برد خود را فریب داده است!

صادقانه زندگی کردن به معنای سادگی کردن و حسن‌ظن داشتن به همه کس نیست؛ هیچ وقت نباید روابط و کسب و کارمان را مخصوصاً در زمانی که کوتاهی نسبت به مسائل اخلاقی در بین مردم فراگیر شده، طوری تنظیم کنیم که دیگران بتواند از ما سوءاستفاده کنند

پاورقی
1-نهج‌البلاغه حکمت114

امیرالمؤمنین علی_{(علیه‌السلام)}
«وَإِذَا اسْتَوْلَی الْفَسَادُ عَلَی الزَّمَانِ وَأَهْلِهِ، فَأَحْسَنَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُلٍ فَقَدْ غَرَّرَ»₍₁₎
هنگامی که فساد(اهمال‌کاری نسبت به مسائل اخلاقی) بر زمان و اهلش مستولی گردد هر کس گمان خوب به دیگری(کنایه از محکم نبستن قراردادها) برد، خود را فریب داده است!

صادقانه زندگی کردن به معنای سادگی کردن و حسن‌ظن داشتن به همه کس نیست؛ هیچ وقت نباید روابط و کسب و کارمان را مخصوصاً در زمانی که کوتاهی نسبت به مسائل اخلاقی در بین مردم فراگیر شده، طوری تنظیم کنیم که دیگران بتواند از ما سوءاستفاده کنند

پاورقی
1-نهج‌البلاغه حکمت114

سخن نگفتن و یا به توریه سخن گفتن بهترین انتخاب و روشی است که می‌شود برای فرار از دست کسانی که می‌خواهند از صداقت و پاکی ما سوءاستفاده کنند به کار برد

آنان که خاک را به نظر کیمیا کنند    آیا بود که گوشه چشمی به ما کنند
آنچه که نگاه‌های کیماگرانه کیمیاگران را جلب می‌کند تنها یک توجّه صادقانه است.

غزل شماره 196 حافظ

خداوند برای شهدای کربلا و اصحاب اباعبداللّه‌الحسین_{(علیه‌السلام)} مثل امام و مقتدایشان شرایطی حاصل کرد که بتوانند تمام ایمان، عشق و صداقت باطنی خود را در پیروی و تبعیت از رهبرشان به ظهور برسانند و همین امر باعث شد که مقام شهدای کربلا و اصحاب حضرت در بین اصحاب و پیروان سایر ائمه اطهار_{(علیهم‌السلام)} ممتاز، چشم‌گیر و کم‌نظیر معرفی شود، چرا که برای کمتر کسی این امکان پیدا می‌شود که بتواند تمام عشق و علاقه باطنی خود به امامش را در این دنیا به ظهور برساند و به مردم جهان نشان دهد.

عملکرد یاران امام حسین(علیه‌السلام) در واقعه کربلا شفاف‌تر، صریح‌تر و گویاتر از هر واقعه دیگری به تاریخ فهماند که آنچه بر خلاف فهم منافقان و اهل تزویر پیروز و ماندگار است، صداقت است و راستی، عشق است و ایمان

گذر تاریخ نشان داد که حادثه کربلا و پیروزی ظاهری و موقّت جبهه نفاق و تزویر بر جبهه صداقت و راستی نه تنها یک پیروزی ظاهری و بی‌ارزش بود بلکه میدانی بود برای رسوایی هر چه بیشتر کسانی بود که در ظاهر و برای افزایش رأی و مقبولیت خود دم از اسلام و خدا می‌زدند و مردم را به بازی می‌گرفتند، ولی در باطن و جلسات پنهانی خود خوب می‌دانستند که نه با اسلام کاری دارند و نه به وحی اعتقادی دارند

امیرالمؤمنین علی_{(علیه‌لسلام)}
«دروغگو با دروغگویی خود خشم خدا را نسبت به خود به دست می‌آورد»₍₁₎

راست‌گویی و صادقانه زندگی کردن در واقع اعتماد به حکمت و مصلحتی است که خداوند متعال برای ما می‌پسندد، و در مقابل دروغ‌گویی و ناصادقانه زندگی کردن نه گفتن و دشمنی با آنچیزی است که خداوند برای ما پسندیده بود، و کسی که با دروغ و فریب زندگی می‌کند، طبق روایات خشم و غضب خداوند متعال را به جان خریده است.

پاورقی
1-تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 221

صداقت و راستی در عهد و پیمان و عمل بر آنچه وعده داده شده نمی‌تواند کاری باشد که از عهده انسان‌های فرومایه بربیاید؛ انسان عاقل و متعهد همیشه صادق است و هیچ‌گاه وعده‌ای که می‌داند از توانش خارج است نمی‌دهد.

رسول اکرم_{(صلی الله علیه واله)}
«نزدیک‌ترین شما در قیامت به من امانت‌دارترین شماست»₍₁₎

امانت‌داری و صداقت در حفظ آن‌چه از مال، سرمایه، آبرو و هر چیزی که برای نگهداری آن شما را امین دانسته‌اند، باعث رشد مقام معنوی و قرب انسان به خداوند متعال خواهد شد؛ چرا که امانت‌داری و صداقت، کار انبیاءست.

پاورقی
1-امالی(طوسی) ص229

صداقت و راستی مخصوصاً در مواقعی که انسان تحت فشار مشکلات زندگی است، چیزی نیست که از بی‌اعتقادی و بی‌ایمانی سرچشمه بگیرد؛ کسی که صداقت دارد و راست‌گو است حتماً نوری از ایمان در سینه دارد ولو اینکه در ظاهر بی‌دین باشد.