اصلی ترین سرمایه وجودی انسان چه در عالم دنیا و چه در عالم آخرت قلب اوست !

در لسان قرآن و اهل بیت علیهم السلام «قلب» نام خاصی برای حقیقت ملکوتی انسان است که به اعتباری تاثیر و تاثّر پذیری دائم از اعمال انسان به آن اسم نامیده شده است ، موجودی که وجود او در خلقت انسان،او را از باقی موجودات متمایز نمود .

با همین قلب است که انسان اموری را ادراک می کند که سایر موجودات از فهم آن عاجز اند و با همین دستگاه عاشق شده و برای خود ارزش افزوده به وجود می آورد ، با قلب ملکوتی است که انسان ادراک کلیات و جزئیات می نماید و همین قلب است که اثر اعمال انسان بر او تابیده شده و او را به عوالم ملکوتی وارد می نماید و همین قلب ملکوتی انسان است که جلوه گاه تجلیات ربانی است و خدای متعال آن را عرش خود نامید .

«أَنَّ قَلْبَ‏ الْمُؤْمِنِ‏ عَرْشُ‏ الرَّحْمَن‏ِ»[1]

قلب انسان اصلی ترین بلکه تنها سرمایه هستی اوست ، در عالم قیامت نیز تنها چیزی که انسان با خود به همراه خواهد داشت همین قلب است ، اگر با اعمال شایسته اثرات نیکو در آن پدید آورد سعادتمند و اگر با اعمال ناشایست آن را محجوب کند گرفتار خسران عظیم خواهد شد . به همین امر اشارت دارد قول ابراهیم علیه السلام  که خطاب به خدای متعال فرمود :

 ﴿لا تُخْزِنِی یَوْمَ یُبْعَثُونَ*یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ*إِلاّ مَنْ أَتَى اَللّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ ﴾  [2]  در آن روز که مردم برانگیخته می‌شوند، مرا شرمنده و رسوا مکن! در آن روز که مال و فرزندان سودی نمی‌بخشد، مگر کسی که با قلب سلیم به پیشگاه خدا آید!»

اگر با اعمال صالح زندگی کردیم بازتاب اثرات آن اعمال برای ما  قلب سلیم می سازد ، اما اگر غیر این شد تنها سرمایه ابدی خویش را خراب کرده به همین دلیل گرفتار رسوائی می شویم .

در روز قیامت تنها همراهِ انسان آثار اعمال او هستند ، آثاری که قلب و حقیقت او را تحت تاثیر قرار داده و موجب شده اند جسم قیامتی او بر اساس همان اعمال شکل بگیرد ، به عبارت بهتر باید گفت در روز قیامت که بنابر عقیده امامیه قیامت جسمانی است ، خدای متعال جسم انسانها را بر اساس ملکات و آثار اعمال ایشان انشاء می کند ، یعنی انسانهایی که اعمالشان صالح و نیکو است ، جسم ایشان نیز به صورت نیکو انشاء می شود و آنان که اعمالشان سوء است جسمشان به صورت باطن اعمال ناشایسته شان موجود می شود ، بنابر این انسانها در روز قیامت فرزند اعمال خویش خواهند بود ، یعنی با اعمالی که در دنیا انجام داده اند آثاری را در قلب خود بوجود آورده اند که آن آثار نطفه ایجاد جسم ایشان در روز قیامت خواهد بود و هیچ گاه از ایشان جدا نمی شود ، به همین دلیل در تعبیر امام صادق علیه السلام  از قلب تعبیر به « قرین » و « ولد » شده است ، یعنی قلب انسان همراه و هم نشین و فرزند اعمال او می باشد .

بر این اساس در رابطه با قلب خود باید نهایت خیر خواهی را مبذول داشته و حسن هم جاری را با آن به نهایت برسانیم و او را به منزله فرزندی تلقی نماییم که خدای متعال رعایت حقوق او به نحو احسن را در تربیت و نگهداری  و پرورش بر ما واجب نموده است ، تا در روز   قیامت از آثار حسن هم جواری با او بهترین استفاده را ببریم. به همین دلیل امام صادق علیه الیه السلام فرمود :

«‏ اجْعَلْ قَلْبَکَ قَرِیناً بَرّاً وَ وَلَداً وَاصِلًا » [3] قلبت را (برای خودت ) به مثابه همراهی مهربان و به منزله فرزندی که با تو همراه خواهد بود قرار ده

اهل لغت در مورد معنای « وصل » گفته اند که مراد از آن پیوند دو چیز به یکدیگر است و مراد از معنای اتصال اتحاد دو یا چند شیء به یکدیگر است به نحوی که از یکدیگر جدایی نداشته باشند [4]

بر این اساس باید دانست که مراد از فرزند واصل بودن قلب در کلام امام علیه السلام این است که ، اولا همانگونه که فرزند انسان نتیجه فرایند زناشویی او است ، حالات عارضه بر قلب و صحت و سقم آن  نیز نتیجه عمل انسان خواهد بود و ثانیاً از آن جا که قلب آدمی تمامی حقیقت او را تشکیل می دهد باید دانست که صحت و سقم آن حیات دنیا و آخرت آدمی را رقم می زند و هیچ گاه از او جدا نخواهد شد ، به همین دلیل قلب آدمی فرزندی است که همواره در متن وجود آدمی حضور دارد و هیچ گاه از او جدایی نخواهد داشت.

باید دانست علمی که در آن پیرامون تربیت و زیبا سازی قلب بحث می شود علم شریف اخلاق است و انسانی که با انجام تعالیم اخلاقی به زیبایی های باطنی آراسته شد را فرد مهذب می نامند . بنابر این لازم است برای این که به قلب سلیم برسیم به دنبال تحصیل  و فراگیری علم اخلاق و عمل به تعالیم آن برویم .

────────────────────────────

[1] (بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج‏55، ص: 39)

[2] (سوره شعراء ، آیه 87-89)

[3] (وسائل الشیعة، ج‏15، ص: 162، الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 2 ، ص: 454 )

[4] (مفردات ألفاظ القرآن، ص: 873 ،کتاب العین، ج‏7، ص: 152)